Sunday, August 5, 2012

Opening A Middle School At Khuasak

Nidang in, Khamtung, Khuasak khua ah, Middle School khat ki hong ngei hi. A hi hang, Khamtung ah, Kawllai sin kul bo ci in,Mangkang Kumpi te in 1925 kum ciang, Zolai bek sin sak ahi ciang, Tan li dong in ki khiam suk kik hi.

Japan ngal ma in, Khamtung ah, Ngal Kap Mangpi , Major Moore in Chin Hills Battalion ah , Commanding Officer ( Tatyinhmu) hongseam aa, Thuson Mangpi sia,Mr. Naylor in seam hi. Moore Mangpa sia, Scotish te hi aa, Zomi te hong it mama hi. Chin Hills Battalion a Ngalkap seam ngei peu ma pil na khat tek he aa, thiam sak hi. Let tama, Thing aat , Ngan Khoai ,lo thaw ci bang hil aa , Pension a laak ciang , a ma te le amate, nun taak thei na tu ngai sut na hi.
Ngalkap Mang pa, Moore leh Thuson Mangpi pa Naylor sia athinsung khat ah ki lem ngawl tawntung hi.Ni Khat , Moore Mang pa in, Khuasak khua Ukpi pa, Chief Lian Thawng mun ah, Mang pi pa mun ah Sanginn hong piak na tu ngen in ci aa sawl ku hi.
Chief Pu Lian Thawng zongh, Naylor Mangpi pa taw ki mu hi.Pu Lian Thawng“ Nidang in, Khuasak khua ah, Kawl lai sang Tansali dong om aa, tampi tak phattuam na ki nei hi. Khamtung ah Kawl lai ki sin nawn ngawl a hi ciang, pilna sia khang to ngawl a hi ciang Khuasak khua ah, Middle School , Khat hong hon sak kik le te, ci a hong ngen nuam khi hi” ci.
Naylor “ Primary School teciang sia no , Zomi te a tu kicing zo hi. Lothaw na tupo , Zolai tanli ciang he po leu te pha zo hi. Lai kung laite kul ngawl hi.”Subedar Major Pau Cin, en vele , Zolai tanli zongh sin na ze? Tu Subedar Major bang nga ih ve,”
Pu Lian Thawng,” Ta sia hang ma hi ve aw, Middle School ka dei sia, Ka Pano Pau Cin , bang Middle School, a hi baw le High School ciang nana theng le tu sang, a zalian zaw, a saang zaw, a khang to tu aa, General dong zong suak thei lai tu ve,”
Naylor “ Tua le nang High School ciang sin le te bang seam tuni?” Pu Lian Thawng “ Bang hang maw, High School ka onh zawk ciang, College pai tu , B.A degree ka nga zawk ciang, Nang ma bang ma Mangpi ( District Commissioner) seam tu khi nga,” Naylor “ Nang,kei ma bangh a Mangpi ( D.C) suak tu maw? “ci in ngau nge ngu hi. Pu Lian Thawng” Bang hang seam thei ngawl tu khi?” Nang zong seam thei ih vete, Ka pil na, Ka lai sin na taw ki zui a seam thei lel ngawl tu khi ? Kei zong seam thei mama lel tu khi ze” Pu Lian Thawng sia, Tedim Vuandok te, ( Sub-division Commissioner) te ih na sep a ki lai ciang, Confidential report sung ah, Chief Lian Thawng sia, pil hi,A kiitaak huai Chief khat hi.A minam te a tu dei sak aa, a ngam khan to na tu a hanciam pasal khat hi.: ci in report ki pia hi.



KHUASAK KHUA AH MIDDLE SCHOOL HON NA THU
Japan ngalkap te India simtu in hong pai to ma in, Tiddim khua Vuandok pa Kelley sia, Levy te vai in buai mama hi. Thaangdung ah lam ki ziik hi.Tua lai tak Chief Lian Thawng in, Laihil, Saya Khai Khaw Lian(Khuasak), Saya Khai Khaw Thang(Thuklai), Saya Sein Lian(Limkhai) te sia Levy sung ah, Hun ciamte( Time keeper ) naseam in om sia mu hi. Pu Lian Thawng in hi bang a laihil thei te , a ma te pil na zangh ngawl aa mundang a sep sia paam mai sa mama hi.
Sizangkual , Ukpi te le, Hausa Upa, Sang Saya te le, thu he zaw hiat tu peu ma Khuasak khua, a inn ah, sam in ki khop na nei hi.
“ Maisang ih Sizang minam te a tu ka ngai sut ciang, High School khat ih nei tu sia, kuul mama sa khi hi. Tu in, Laihil thei tu Sangsaya om tingh tengh hi. Sangpa tang tu zong om hi. Tua ahi ciang, Tu lai tak in, High School khat hong leang pha ngawl tu ziam “ci in, ama ngai sut na pulaak hi.
Tua ni in, “Siyin Education Board “ ci in Sizang sung sang nga theina tu ki vai hawm hi. Tua Siyin Education Board te in, Sang honh thei na tu in, Tedim Vuandokpa Kelly taw, ki mutu in Pu Lian Thawng ma sawl aa a ma zong a zing sang ciangin, peang in Tedim pai suak pai hi.
Tedim pan Vuandok pa Kelley mun ah, Khamtung ah Sanginn ki sap na, Sizang minam te ih Pilna dei na, Khuasak khua ah, High School khat honh na tu thu son pui hi. Vuandok pa zong thu kim aa bang teng ki sam tu nu ziam ? ci in dong aa, Text book, Laibu , lai kung cite sazian hong ngen pai aa, a ki sam teng India ah hong vai thaak sak pai hi.
Pu Lian Thawng , Khuasak a thet po ciang, Vuandok pa taw a ki mu na teng leh, Vuandok pa ih , Private sang khat honh theina tu a thunga na teng , a inn ah , Sizang Upa temun ah son kik hi.
1st June 1943 , ni in Khuasak khua ah Siyin Education Board te in Private High School khat hong hi. Tua sung ah
(1) Saya U Khai Khaw Lian ,Khuasak, Headmaster,( Nung sang ciang Deputy Inspector of Schools)

(2) Saya U Khai Khaw Thang , Thuklai,( Dr. Suang Za Pau ih pa,)(Nungsang ciang J.A,T)

(3) Saya U E, Pau Za Kam ,Khuasak, (Nung Sang ciang, State Education Officer)

Preparatory IV Standard Class, V Standard Class le VI Standard Class ciang ki hong zo bek hi. Tua hun lai in. Tan 6 ong sa, sang patang om ngawl hi. Tua sang hon phit lai a sang ka te sung pan, Major General Tuang Za Khai, Colonel Son Khaw Vum, Major Cin Khaw Mang, State Law Officer Grade I. U On Za Nang, Law Officer Grade I U Lian Za Nang te ki hel hi.
Japan ngal hong theng pai a hi ciang, Tawm vei sang ki khaak hi. Japan ngal ma India ah, Kelly Mangpa in Khuasak High School a tu hong vai thaak sak sia, Ngal sung teng, India ngam, Aijal Post Office ah ki keam aa Ngal zawk ciang Khuasak hong theng pheang hi. Lai Hil Saya U Pau Za Kam sia, India ngam Shillong College ah pai hi.
Sizang sung a tu, a laai saan beltu in, Thuklai khua ah, Tua High School sia ki tua kik hi. Panglong Conference ah, Bogyoke Aung San taw a ki mu Pu Vum Khaw Hau in Khamtung ah, High School ki sap na thu na sia tak son hi.Thuklai khua ah Private High School, khat Sizang te ih hon na thu zong son hi. Bogyoke Aung San in, Mangkang te in vawt zawk ngawl sia, kei kum ni sung hong vawt tu khi hi, ci in kamciam pia hi.
Kawl ngam suatak na nga ma, 1947 kum in, “Khamtung , Thuklai khua ah State High School khat sanction ki pia hi “ci in Radio sung pan hong ki za sak a a kuama po ki lung dam tek hi.State High School Thuak l\ai ah, Tedim ngam sung pan kuama sangka tu hong pai ngawl a hi hang, Haka, Falam pan in hong ka hon hi. Mundang te in, High School ngen a hi hang, Sanginn om ngawl, Sang patang om ngawl, sia High School ki pia thei ngawl hi ci in, kipia pai ngawl aa, dadam in, Myone sim High School khat tek ki koi pheang hi.
Yangon Siyin Baptist Church , Silver Jubilee Magazine (2005) sung ah Sayapi U E. Pau Za Kam ih aat” OPENING A MIDDLE SCHOOL AT KHUASAK” sia bul phu in kong suak sak kik hi. Original a dei te a tuam in vaitha ta vun.
A tung ah , ki aat na sung tel ngawl om le a tuam in hong dong leu te maw.


Hang Za Pome
August 2006
Thuklai HighSchool Photos http://picasaweb.google.com.au/suantakminam/SHSThuklaiSizangNgam

0 comments:

Post a Comment