Va bang Pil ding hanlungciam

By: Ngin Khua Pau, Thuklai

Russia te in Paunak khat nei a, “Sin tawm pilna in leitung nuntakna tu hong musak thei a, ciimna in, nuntakna keamcingin huu hi” ci hi. Paunak 16:16 sungah “Kham sangin Ciimna pha zaw hi. Ngun sangin tel theina pha zaw hi” ci hi. Ps. 111:10 topa zatakna in ciimna ii lampi hi ci leleau a, James 1:5 na ah ciimna na dei le Topa kungah ngen in ci hi. Solomon kumpipa in Topa tungah ciimna ngen hi. 1Kum 3:9 ah Pathian in Solomon sia a lamdang ciimna le mukhol theina a kison zo ngawl heakna pia hi ci hi. Nitumna sangte in pilna, nam 5 in khen hi. Tuate in Wisdom, Knowledge, Education, Intellectual, Brilliant ci te ahi hi. Ei Zo mite ih hi le Ciimna le Pilna ci in nam nii bek ih nei hi. Mikaangte khenna sungah:

1. Wisdom: Hi kammal sia ei pau in pianpui ih thaa ciimna kaci nuam hi. Lai sin sanginn ah a kisin thei hi ngawl a, Pathian hong piak tuam vilvel ciimna hi. Mi theampo in nei ngawl hi.
2. Knowledge: a kici pilna sia lai sin sanginn pan a kinga hi ngawl a, zon tawm pheet tawm, muna, zaakna tam mamana sung pan a kinga thei pilna nam khat ahi hi.
3. Education: Hi pilna sia laisin sanginn pan a kinga teptee theina tungtawn in ih nga pilna hi a, a tan ka tato in Degree laak theina ahi hi. Hi pilna in nuntakna tu ankuang hong musak hi.
4. Intellectual: a kici pilna sia pianpui ciimna le sin tawm pila kingawm pilna hi a, luheak, muktuk tungtawn a, telh thei heak thei pilna namkhat ahi hi.
5. Brilliant: a kici pilna sia tel palna heak palna, thuak manlanna pan hong piang pilna nam khat hi a, sinna tungtawn pan a kinga pilna nam hi ngawl hi.

Tua hi a, hamciamna tungtawnin a kinga thei pilna sintawm, kihilh tawmna pan a kinga pilna in ih leitung nuntakna tu ankuang hong pia thei ahikom mi theampo in saang kikaa tek, pilna kisin tek hi. American President a seam ngei mi minthang Abraham Lincoln sia zawng mama a, mei zongh nei zo ngawlin khua sung lam mei nuai ah laisim kici hi. Thaa mangthang tam mama a man Pathian mi zak Wesley te unau khawng sia a khua sungah lai hilh sanginn om ngawl a, a nu in inn sungah lai hilh tawm in khangto hi. Ih Pu Dr Vum Khua Hau zongh pilna a zon lai in Thuklai khua sungah Tan 4 dong bek om ahikom Tedim, Falam, Sagaing cite ah saang kaa in haksa pitak pilna a zon hu in a nuntak sung cimaw ngei ngawl hi. Zato syavuan pilna a nei Dr. Ngin Thawng sia a laisin lai in a keal an lawna ngangawn ah laibu pua in lai en a, thungen tawntung si hi ci hi. Tua hu in London ah zato pilna a sinna pan 1st position taw zawna nga hi Tu laitak hong lampui pilna sin a, a nuntakna a nuam ih suapui ih u te, ih pate zongh a zawng a cimaw veu ma hi siat tek a, sum leitoai valeng a, degree la in, ulian suak a, a nuamsa hi pheang hi. Microsoft taw leitung bup a haubel a suak Billgate sia sun taw zan taw tawlnga ngawlin pilna a zong a sin pa hi. Ama ii khangnote a hanthotna ah Khangnote sung pilna le hauna sia hanciamna ngawl taw a kinga thei hi ngawl hi ci hi. TV Game a vawt thei masa bel Steve Jobs zongh nu nei ngawl, pa nei ngawl, tanga a zawng mama khat hi. Ahizong mite heak ngei ngawl a thak khat peuma ka heak ka mu mateng ci in hanciam a, a sisin a vavawt le TV game vawt thei ahikom leitung mihaubel pawl sungah kihel hi. Kawl ngam sung kumpi naseam ulian khat le minuamsa sung a kihel suapui Mangkeuh in khangnote awng, Burning Desire mei bangin a kuang top a mit ngei ngawl bang ahi tupna le sawmna nei vun a, pilna zonna, nuntakna zonna ah dathaam in thim om heak vun. Thumaan in citak vun. Tua hi pole leitung mihing theampo ii 50% tungah a om hizo ni hi ci hi. Leitung ah mipil a suak mihau minuamsa theampo ih et ciangin hanciamna nei ngawl a, mipil a suak kuama om ngawl hi. Minuamsa a suak kuama om ngawl hi.

Leitung ah pilna saang mama a, degree tampi nei napi a ciim ngawl het valamh pawlkhat om hi. Ciimna kisin thei ngawl hanciam thu taw a kinga hi ngawl, Pathian hong piak hikale Solomon in ciimna sia Pathian tungah ngen hi kici hi. Ngen hi ci kammal sia hanciamna kihel hi. Ngen hamtang a, Topa in pia hi. Mihing ciim khat in ngual maktaktu pau memeang ngawl hi. A son nop thu khat zongh a soaiheam veu in sonzaw thei hi. Athin sung seal thiam hi. Mite lungkim sak thei a, mite in itsak thei hi. Topa zatakna in ciimna kipatna a ci bangma Pathian zakta thei hi. Pathian thinsung mite thin sung tel thiam hi. Mite omdan paudan khen tel thei hi. Russia te in, ciimna in nuntakna keamcing hi, a ci bangma kampau thiam, kamneal pau theina sia ciimna hi. Topa bekma ciimna pia thei ahikom khangno theampo in Topa tungah ciimna ngen le pha hi.

Mipil khat na suak nuam le lai tam mama na sim kul tu hi. Mihing pilna a dei khat in ama sangin a pilzaw te taw kithawl hi. Eima sangin a pil ngawlzaw te taw ih kithawl le ih pilna khang ngei ngawl tu hi Laibu tuatuam a sim tawntung khat sia midang laisim ngawl khat sangin a heakna saangzaw hi. Laibu tampi a sim ngawl mihing khat le laisim hat mama khat a thuson dan kibang ngawl hi. A heakna ah kibang ngawl hi. Ama sangin-a pil zawte taw a kithawl tawntung a, thu a dongh hat mama te heakna pilna hau mama hi. Ngual ii nuntak zon dan, pilna zondan en nuam mu nuam a, a hanciam khat in a mu neneng teng tawmin ngual nuntakdan he in zui pai thei hi. Muna zaakna tam mama a nei khat sia midangte sangin kansaang zaw hamtang hi. Kawl paunak khat ah ေမးဖန္မ်ား စကားရ (Thu adong haat mama te in thu tam mama he) ci a, thu khat papo he nuam vilvel a, thudok hat mama te pilna ma nga hi. Lu thum nei te thu dongh vun ci Kawl paunak om bangin khanghaamte thu dongh a, pilna zongte sia paikhial ngei ngawl hi. American President seamte sia a pil ngawl om ngawl hi. Ahihang amate sangin a haam zaw, muna heakna tam a neite 4 bang 5 bang peuma thu dok tu in koi hamtang hi.

A pil sa, a thiam sa in a suak mihing ta kuama om ngawl hi. Leitung ah a pilbel a kici theampo ABC pan a kipan vive hi a, sin ngawlin heak paih thei tam ngawl hi. Nuntakna zonna ah ahizong, mipil hi ci a, teptee thei natu ahizong, sangkaa kul hamtang hi. Pil hi cina degree ih nga nale a ciim ngawl het khat zongh mipil in kiciamtee hi. Kumpi nasep, Company nasep a seam nuam khat papo sia laitan bangza ong ziam? kici masa hi. Pil hi ci tepteena khat peuma ih nei bana le leitung ah thatang bekma ih suan kul paih hi. 1988 pan kipan Kawlngam sungah pilna sang kithupi sak leih ngawl ahikom pilna dei mi tampi tak ngamdang ah pai in, nasep khat papo seam kawmin pilna sin tek hi. Amate le amate zon tawm, a thalaw tawm taw sangkaa hi. Degree khat papo la in tua ngam ah ulian suak tam mama hi. Ih nu ih pa in zongh ngual nuntakna ma ban lei le hong oai manin nei ngawl vangui ma sang hong kaa sak hi. Laisin sanginn ah hong kipai sak tu le tate in nu le pa ii deisakna tel tek le lai et tu zongh dathaam ngawl tu hi. Nu le pa in ngual puansilh bangma hong silhsak nuam lai, ngual peangdap thuate ma hong thuasak nuam lai, a du vangau khat zongh ne ngam ngawl, a dei vangau khat zongh lei ngam ngawl a, sang hong kaa sak, hong tawsawn ahi hunlam khangno theampo in a thin sung tawngah ngiaksak tek thei thong le ngual nuntakna ban zo tek tu ci sia kimu sinsen hi.

Khangno khat in ngual luheak dan ngual muktuk dan tel thiamin a om thei buale a mawmaw sazian sungah a kihel piapian ahi hi. Teih valam zo kazu hong pauvaang hi vak ci khawng a, a ngaisun lalai te sia ngual sungah maizum huai hi. Mite ii kam soaiheam pau khawng tel natu hamciam in. Mit-ha dan, luheak dan taw mite vaihawm kuna te na tel thei buale ngual vawtsiat thuak tawntung tu ni hi. Mihing khat taw na kithol ciangin a kampau dan, a luheak dan, a mit-ha dan encian masa in. Tua bangin na en thiam bua a, na khentel thei buale hong zuak kuku zongh hi thei hi. Mihing khat papo ii thuson na ngai ciangin khuadang en heak in. Na ngaisutna dangte bosak in Thuson po ii kam en nginge in a, na bil sung na thuak sungah tumsak vangeu in. Tua bang hi lete thu tel pal pilna a nga na hi tu a, ngual nungsang ah na om buatu hi. Kitei sak in Dathaam heak in. Pilna dei citak dei in Kawlte in ႀကိဳးစားမွ ဘုရားျဖစ္ ci a, hanciam lete pathian ngangawn kisuak thei ci liang hi. Pathian ih sua tu he bua hing hanciam in pilna zong leang a saangbel ih theng zo bua zong ngual nuai ah kitaak suh liang ngawl hi. Mun theampo ah pilna ngawl taw kimualsuak zo ngawl hi.

Rev. Dr Do Lian in “Biakna sia Pilna tungah kinga hen Hauna sia Pilna in lampui hen. Ngaisun phot, ngeal phot ngawl peuma na khat papo kiseam heak hen, ci hi. Tuasia bangma lothaw nasep a seam nuam ahizong, ngankhoai nasep a seam nuam ahizong, nasep khat papo sia pilna nei khat in seam le zawna nga bek hi. Sangmang Johnson in “Zomite sungah BA ong khat in lo hong thaw ciangin khantona om pheang tu ci hi. Vantung nuntakna ahizong, leitung nuntakna ahizong pilna ngawl taw ih seam le maizumna le lela supna in hong dawn tua bek tu hi. Tua ahikom Zaangsi ka sawn momnote awng va bang pil tu ma mun theampo ah thupi bel hi. Hanlungciam vun.

Ih pu ih pate in pilna sia va bang pil na ci se hi. Vacim bangin pil tu cina hi. Vacim theampo en leang a dathaam tuak, a lusu vangau vacim kimu ngei ngawl hi. A ngaisutna manlang sak a, a lu heak tawntungin a mit le a nakheng a bil nasia takin zangh hi. A lu heak memeang in mun theampo mu vilvel ahikom a vawtsia tute pial thei hi. Koi sungah lungno, paak zu om ziam ci sia a mit taw mu vilvel hi. Dathaam ngawl ahikom mun theampo theng a, a ngilva tawntung hi. Lei ah leangsuh in lei pheet a, lungno thau nano taw kivaak hi. A khuala mamana ah leangin thingpaak sungah, thingpaak tui dawn hi. A pilna a mittang nasia zak mama ahikom ngual luheak dan tel pal a, ngal le tual khen thei in kikeam thiam hi. Vacimte zongh a nu tung pan pilna sin tawm hi. Savai dan, an zon dan, an om theina mun, sa om theina mun, ngal le tual khen theina ci pilna theampo a nu (a pui) tung panin sin hi. Vacim lusu vangui na mu le a thi nai hi tu hi. Mihing dathaam te ngual nuntak ban ngei ngawl hi. Laisin hun sung lai et tu a dathaamte a tamzaw lai ong ngei ngawl hi. Vacim bangma dathaam ngawl a, mun theampo a theng, pilna nuntakna a zong vealvul teng ma simlei lo pet in nuamsa in nungta hi.

Ngalhang Kumpi minthang Alexander sia a pa kumpi Philip hi. Kumpi pa tapa hi kasap a pa in mizawng khat ii ta bangin koi a, mipil Aristotle sang ah laisin sak hi. Tua ahikom hanciam in pilna sin a, ngam tampi zo in Kumpi minthang suak hi. Sunphuk natna a bawl thei masabel Edward Jermer sia, a no lai in a pa thi hi. Cimawkna, zawnna, haksatna kawm ah pilna sin in hanciam ahikom sunphuk natna (Smallpox) a bawl thei masabel Doctor suak a minthangbel sungah kihel hi. Jet vanleang engine a vawt thei masabel Sir. Frank Whittle sia a pa mizawng mama, a cimaw khat hi. Ahizong haksa pi in pilna sinin hanciam a, a manlang mama Jet vanleang engine bebek vawt ahikom 1941 kumin zawna le minthanna nga hi. Tuni in ama pilna taw hanciam in a vawtsa Jet engine taw ih pai nopna po ah hun tawmno sung kitheng thei hi. Electric Khualengmei a vawt thei masa bel Michael Faraday sia a nu le a pa mizawng mama te hi a, pilna zongh tam sin zo ngawl hi. A tangval pian ciangin laibu sai khat ah nasep tum hi. Tua laibu sai sungah laibute a sisimna pan khualengmei piansak tu phawk a, hanciam in a vawt tato le Electric khualeng mei vawt thei hi. Ama hanciam pilna taw tuni in leitung theampo ah zan in khuavak taang kimu a, nasepna lian setzung theampo ah khualeng mei bebek taw na a kisep manin ih leitung nuntakna hong kansaang sak hi.

Leitung mipil a minthang tampi te a nu a pa a nuamsa, a hau tam ngawl hi. Amate hanciam tawmna taw pilna zong a, min le za a nga tamzaw hi. Na nu na pa a zawn hangin thinkiam heak in. Pilna sia tuidu dangtak bang, an du bangin dei in a, thinkiam ngawl het in hanciamin sin in. Solomon in pilna sia na neisa theampo a bo dong sin in ci liang hi. ပညာေရႊအိုး လူမခိုး (pilna kham bung, ki nguk sak thei ngawl) ci Kawl paunak om bangin mite hong nguksakthei ngawl leitung ah pilna bek om hi. Pilna na nei le khambeal a nei suak ni hi Hanlungciam vun Zaangsi sawn momnote awng.

1. Zaangsi ka sawn momno ngual aw,
va bang pil ding hamlungciam ve vua.
Va bang pil ding hanlungciam vun a,
mual tung va bang tuang vev vua.

2. Tun le zua ii hanlungciamna,
a kum in kamsaang ve vua.
A kum in kansaang ve vun a,
sesum zatam lam ve vua.

3. Tun minlawna, zua minlawna,
langlamh zatam phungcing sak vua.
Langlamh zatam phungcing sak vua,
ngual la ni bang taang ve vua.

____________________________________

Note: Khuavak SRBA Annual Magazine No. 8 sungpan

Posted in: Articles ( Siyin )