Siallum Kum 123 Cing (May 4 Siallum Ni)

Mangkaangte Kawlngam a laak zawk 1887 kumin, Zongam dong a la suak tu in Mangkaang ngalkap maang Captain Wright, Kawlpi hong theng hi. Ngal kisim kul ngawl a, hong ukthei natu vaihawm nuamin khamtung ukpi, khua hausate Kawlpi ah a pai natu, kamtai sawl a, samsak hi. Zomi lampuite zongh taangmi (5) teal a, Kawlpi paisak hi. (Sizang Khua 5 pan) Captain Wright taw a kimu uh ciang mai etna in, Khap 5 le zung 3 a zai Zam 5, Taubeal 5, Puanvan silh 5 le h’angke teen 120 pia hi Tuazawk ciang, thu tu bang a vaitha hi, “Kam uai ka zak luangin Letsong tu te hong thak ung, thusau ngaisun vun Kawlpi hong sim nawn heak vun. Kawlte omna ngam teng la zo khu hi, Khamtung teng le, Kawlpi zaang teng a uk tu ka koi uh Ukpa thu na mang bua uhle, ka ngalkap te in hong mansak tu khu hi” ci hi.

Taangmi (5) te in lungkim ngawlin nial paih hi. Zongam a thet kik uh ciang, ngam lampuite kikum a, hi bang in thu zasak kik hi. “Pha hi no Mangkaangte zongh ko ngam sung hong pai heak vun. Ko no hong mu ngei ngawl khu hi, ka zi ka tate in no hong mu le hong lau ngawp tu hi.”

Ahizong Mangkaangte in ei mi lampuite ii thuson awlmawk ngawlin “Ko thu hong ni zaw tavun, kilemna hizaw hi, tu ka lampui uh te khamtung ngam hong pai tu hi ahizong no hong susia tu hi ngawl hi, Poai ukpi pa taw a kimu tu le ngam en tu in hong paito tu hi” ci in thu zasak kik hi.

Sizang lampuite in hi bangin thu zasak kik hi “Ko no lampui te ii ngam et tu sia hong khaam zo ngawl tu khu hi. Ahizong Poaite ukpi pa taw na kimunuam uhle Kawlpi ii nitumna sang pan Poai ukpi ngam paina lampi om hi” ci in zasak hi. Ahizong Mangkaangte in “Ko Poai Ukpi ngam paina lampi he ngawl khu hi. Upper Chindwin le India ngam, Sittakaung dong theng tu, lampi khatziik tu ka hi uh ciang, kuli le nguai an tu vaihawm tavun” ci leleau uh hi.

Sizang lampuite in bangma hun, Thaangmual kansak ngawl tu ci in khensat a, baangkua khat pan pasal khat veu naam, thau, tei, toai in Mangkaang te ii ngalphual kisim a, mihing (5) in a nuntakna pia hi.

A kik ciang Mangkaang te ii lamziikna Zuhawm mual kisim a, tua mun panin thikmol, Pokpeak, nam le lamziik na ah a kizangh vahn tatuam matsak hi. Kawlpi dong hawlsuk siat hi. Tedim hausa pa Khaw Cin in a ngalkap 400 le Mualbeam pan 30 zongh ngal hu in hong panpui hi. Kawlpi a simna ah Zomi 5 thi a, Mangkaang te 17 man hi. Tua hun pan kipan Maangkaang te zongh a ngalkap te Thuangthi (Kawlpi pan tai 8 na ) ah koito hi.

Sizang ngam le Kawlpi kilaklaw teng ah Mangkaang te le Zo ngalhang te (United Zomi Force) sa kidel ngal kidel in ngam sung ki uum in kisim hi. (Skirmish ) Ahihang ngalvan te kikhaai lei ahikom nungkin kik hi. A tung a son sa bangin Tulsuk, Zuhawm mual ah kisim zawkciang a zomin Phatzaang mual, Leisan mual, Han Thang leiziikna, Nilum mual teng ah kisim kidona om tato sia, 4 Feb.1889 ni in Mangkaang ngalkapte Khuasak hong theng a, inn khat zawk inn khat hal tham hi. Khuasak ah Mangkaangte a om sungin Buanman khua ah Sizang ngam, Kamhau ngam, Sukte uk ngam, Zahau ngam le Tedim khua pan kingawm (Zo ngam Ngalkap) 2000 bang kikaikhawm in Mangkaangte sim tu le sim ngawl tu a kikup laitak Mangkaang te in Khuasak pan Top (Cannon ) taw Buanman khua kap phei in, inn, thingkung, lopa hong kaang ngawp a, Zomi te in lamdang kisa hi. Sukte le Kamhau te, Zahau te in Sizang lampuite kung ah “Ko koma ngam pan sim zaw tu khu hi” ci in Sizangte hong nusia hi. Sizangte zongh a tam zaw ngam sungah kibuu hi.

Khuasak le Buanman a hal zawk ciang Thuklai Zaangpitam ah Mangkaang ngalkapte phual hong sat leleau a, amate taw kilemna a vawt nuamte sam a, pawlkhatte in kilemna vawt hi. Ahihang a lei nuam ngawl teng le kilemna a vawt nuam ngawl Buanman & Voklak pawlkhat sia Tua Nuam tuute in lampui in, Siallum kulh to in, Mangkaangte do veve sawm hi. Siallum kulh sia Kulhpi, Nupi kulh, Kulhbaan, Kulhpeang, Ngalvil Dum ci in nasia tak a, a kivawt ahi hi. Kulhpi sia ngalte a dona mun pi hi.

Nupi,kulh sia, numei, patangte buhna hi. Kulbaan sia kulh khat le khat kizopna hi. Kulhpeang sia , Pu En Kham te inn khuan buhna hi. Ngalvil Dum sia, ngalte ngam tatna, mu thei natu dum a kito hi.

Mangkaang te do natu in, nasia tak a kivawt Siallum kulh thu sia ngal kilemna a vawt masa pasal 2 in Mangkaang te tungah thupuak hi. Tuasia ciangin, a ngalkap no te pai sakin kilemmna vawt a, unau bang om thei natu thu zasak hi. Siallum lampuite in ‘Bangma hun, niamzaw lelzaw ngawl tu” ci in zo hi. Mangkaang te zongh in “Kilemna nong vawt nuam bua uhle, 4 May 1889 ni kuan tu khu hi. Na kidawm vun” ci in zasak hi.
Siallum lampuite zongh in “Hi ma hen, pha hi. Manlang kuan tavun, na chi uh luang sak tu khu hi” ci in zo kik a, a sun a zan in nasia tak kinging hi. 4 May 1889 ni in Mangkaang te Siallum sim tu in ngaldap 380 taw Thuklai pan kuan hi .The Chin Hill vol 1 na sung laimai 30 na ah Siallum sim tu in a pai 125 bek ci hi. Pu Bo Khup Za Thang ii laibu vawt sia sung 160 kici hi.

Liimkhai khua pan a khang, kamphen Kyaw Thwe in lamlak in Thuklai pan Buanman, Mualsan, Nuunpi Nalun, Taaikhe Taaitaan, Minsii tawnin Siallum sang hong kuan hi (Lamlak pa in lamkhial pui niknek hi). Mangkaang ngalkapte hong kuan sia, Nalun mual tungah ngalvil a om That Khup tuu Pu Zong Awn in mu a, Siallum kulh ah thu za sak paih hi. A dawl a dawl a om ngalvil pawlte zongh ngalte mi phaza simin kulhpi pan a do tu hong theng hon hi.

Ngalte hong neak tatak ciang, lampui khat ahi Pu Vum Mang le Pu Thang Hau thakkhatthu, kulh pan leang to a, kap ahikom ngalte 2 thi paih hi. Tuasia pan kipan, tawlnga ngawlin kikap uh hi. Tua hun laitak sia zingsang nai 10 hun ahi hi. Sun khuateak kikap a, nitak nai 4 val dong kikap hi. Mangkaang te in kulh ii condition sia he ngawl si Sizang ngalhang te ii a thinkhona sia phul zo ngawl si hi.

Liimkhai khua pan Khat Kap, Kam Suak, Son Thuam te unaute in “Ih u le naute mongsiat petma ngawl tu ziam” ci a Mangkaang te nung pan hong kap ciang, Mangkaang te in Zomi pui a dang te in a kiim uum sa in lau in tai ngawp leleau hi.

Mangkaang te 3 le a dang 83 thi hi. Ahizong Chin Hills vol 1 page 31 ah Mangkaang officer 1 thi a, Captain Mayne le Surgeon Le Quesne liam hi. Ngaldap 3 thi a, 8 liam hi ci a, ciamtee hi. Ngal haksat mama ciang a kinga Victoria Cross sia Surgeon Le Quesene in nga hi., Mangkaang te ngalhiam pha zaw ahikom, ni kaai sang ciangin kido zo nawn ngawl a, Siallum kulhpi pan, ngam le minam atu in luang 27 kisial suak hi. Tua hikom, Voklaak khua mawk Siallum kulh sia a pha tatak kipua a, mi theampo et thei tu in, a thi teng ii min Suangkaang tungah at in tuni dong kimu thei hi. Siallum kulh panin ngam atu a nuntakna a pia teng min, a nuai a bangin kiciamtee hi.

1. Pu Khup Vum
2. Pi Vung Neam
3. Pi Ot Huai
4. Pu Khai Suak
5. Pu Lian Kam
6. Pu Vum Mang
7. Pu Tuang Vungh
8. Pi Huai Nuam
9. Pu Pau Suang
10. Pi Lian Vung
11. Pu Zong On
12. Pu Pau Suang
13. Pi Lian Vung
14. Pu Zong On
15. Pu Zong Thuam
16. Pu Za Vum
17. Pi Lam Ciang
18. Pu Thang Hau
19. Pi Uap Nuam
20. Pu Lu Kam
21. Pi Niang Ciang
22. Pu Son Suang
23. Pu En Kham
24. Pi Dim Ngiak
25. Pu Pau Lam
26. Hang Sing
27. Pi Uap Huai

Heaktu: SCC Magazine 2012 sungpan hi aa, lai at min kiat ngawl. 2012 kum a kiat ahikom, tu kum (2013) ciang Siallum kum 124 cing tu hi. Siallumah nuntakna a pia teng min sungah Pu Pau Suang, Pi Lian Vung, Pu Zong On minte 2 veitek kiat hi. Lai at pa/nu ii khialna ziam? Computer lai ngual pa/nu ii khialna ziam? Tua hibuale, min kibang mihing 3 ma ziam? Khat sasaang hi tu hi.

Post by Thawngno(NKH)

Posted in: Tangthu ( Siyin )