Thu kipatna
Minam khat ii ngeina, nuntak zia (life style) ngualdang taw a kibang bale, tua ngeina nuntak dan tua mite ih nam tuam ahina hong kilang sak hi. Sizang ngeina nuntak zia a pha zong a sia zong Sizang te ahina hong kilangh sak hi. Tua ngeina zia sia, hun taw kizui a, a pha nawnngawl a om bangma pha mama napi ih zui nawnngawl zong om tu hi. Tua hi a, Sizang ngeina nuntak zia sia
keima heak zaza le kadok thei zaza ngawmtua in kong at hi. Tua sung ah nam khat le khat akipena om tato ahiman, ih khua sa zia pan kipan, ih inn sak zia, puansil niikten dongin kong at hi.
1. Khuathak saa zia.
Khuathak khat akisaa ciangin, a khua om zia, ngal om le dona a ol thei zia, tui pha, pha ngawl, tuidot taw ih khua, ih inn tek a, a kilak thei natu zia, a nam tatuam in vil phot hi. Tua zawk ciang tui khuat ci a, a tui neak tu pii sia, khuat takpi a, mangtona, nanei hi. A mang a sia a om bawnale, khuat tu kipan pai hi. Khual le Tual ki heak vaset natu in, khua kiim kotdai kai natu, luitui, ahibawle liang, daal luang a, zak thei tu zong tuat hi. Kongpi, ni suana khat ni tumna sang khat aphamaw vawt a, akikhak thei tu daal vawt hi.
2. Inn to sak zia
Hausa Upa zawhiat khua lai ah inn kisaksak hi. Tuale a omzong a manlang a kimu thei natu ngaisutna hi. Tuahia, khua hong beal khaak te sia, a daipaam zawhiatna, inn hong sak kul pai hi. Hausa Upa khua lai a kikoina zong, tua mun ah, sawm kingiak a, tuak pan in, thu manlang tu, launa, khuangaina, lungdamna a om zong amanlang, thu kizaksak thei natu ngaisutna hi. Tasia bangma khualai, khua biakna tual (tu hun phazabuk Biakinn) ci bang omna mun tu lei ki at khol hi. Lampi om natu zia zong lamlian tu le a no tuzong khen khol hi. Alian te sia pitaza lam ki ci na va ngu hi.
Ngan khoai tek tu ma, kimuangmaw phot a, in khat in khat a vang val natu le, huan no bekkhat tek anei zawk natu, a vangval zaw hiat, ki at hi. Ngal om le kihu thei natu, inn khat le khat a kikhuala lei ngawl natu zong tuat khol hi.
3. Inn sak zia
Kongpi ah kong biang kivawt a, kha thei in, kong kha nei sak hamtang hi. Kong biang zom in, inn nuai ngan khum natu a, kong kha thei natu ki vawt hi. Sial kong khak zawkciang, tui kuang kikoi hamtang hi. Kong tui kuang le innpi kilaklawsia, a tawmbel laam 5 bang kihal a , a thang sanga innkaa kidaw a, a sak sang sia leitual kici hi. Ngal ih aih, sa aih ciang ngawmung phu natu, lapna tu a om ciang, innkaa taw kipe a, lap natu a vangval a kikoi hi. Inn kaa le leitual kilaklaw sia, suang pheak kidaw a, peang sil zawk ciang peang thiangtho a, inn sung tum natu lampi thiangtho ahi hi.
Innpi sia, a tawmbel doi thum kisua hi. A masa phit sia, mailim kici a, tuak thing siatna le aak khoaina zong kizangh hi. Mailim saksang sia, lei hi a, a tungah khual / saawm te, inn lak ngiak te lupna a, kizangh hi. Tuazawkciang inn sungpi a khak bel sang tawng a kici a thuk bel a, khan khat kivawt hi. Inn sungpi le mailim sia, samkil kici pi 2 bang a sang, letmat 3 bang asa, thing pheaksa pui khat innpi buk khak tan in kiphei kham hi Tasia tung a, thing pheak hibawle ngua bang tak, taw innpi ki um hi. Hi thing a sa kiphei kham sia, ngal om ngal nanna hi khawm pai hi.
Innpi sung tum ciang ziatsang a, anbuuk kikoi a, akimkot a, lupna kidaw hi Mei oai kawmna hipai hi. Tap ih a innpi sungsang sia sutpheang kici hi. Lupna alian, nu le pa te lupna hi a, inn sung sutpi sia alu kham sang hipai hi. Akhuadop a, apatau a om le innnuai tuak thei natu, kong vang khat kivawt hi.
Inn sung sutpheang zom sia, panglai kici a, nidang lai mi thi a ngawmsa te, a kikhangsa a a kikoi namun hi. Mithi ngawm tabang a kiphek a, innkuan pui nungta lai bang kituat a, zing huan nitak huan ih neak papo tua mithi an kisia hi.
Mailim sut pom/ Kuang tui ne man
Ih ngal bel ahizong ih innhuam sungsang hong tum in ih kuang tui ne man, tua ahibawle in mailim sutpom man po le, tual suak a, ki that thei nawnngawl hi. Tabang te that tha leang, tual that kisuak a, thu sia, Ia sia, thi theina dong kam siatna hong piang hi ci a, khanglui te in naciam te hi.
Innnuai sia, ngawl a kici thingpum ahibawle suangpheak taw kiuum hi. Innpi nuai sia vok kikhoai a, a eak te a kum ngei ciang, kang sipsep a, tate a tui a kihuan in thauvui vawtna eak lei ci bang hong piang hi. Ngal simna thauvui vawtna in kizangh hi Zak tawm ngawl te tungkii sung ah kiphek hi. Hisiataw kikop tu thauvui vawtna tu ah kaan a kinga bawle ngatam ngatang em a, kaan luang in kizangh thei hi.
Puansil le kizep na zia Pasalte
Numei no pan nupi dong
No lai mawkthaak kiteang hi. Tua mawkthaak sia, a kum cinh dongma pawl khat in zangh ahihang, pawl khat in, niik teang pai hi. A niik sia niktak kici a, tongh khat zong zai ngawl a, amai sang pan ka sak hi. A to nop ciang, a sealno a kilangh ngawl natu, dok a, tual sak a, a din ciang dok to kik valian papai hi. Laktong sia, amate pat khau zom a, a ta tawm, ban nei keak ngawl zangh hi. A ban anei sak nuam le zong a hoi tu aa tuam om sak ngawl, a mong le a mong kipe sak ziou bek hi. Thung sia a kizeam, maimu thung ci hi. Maimu bang a zep thung veu zangh hi.
Numei te sam pheak zia
Nolai – Kawl sam vawt zia, a vekpi ngawm sia sungsang pheak ziou.
Ngak Nu – Sam bek ci a, maisang ziat le vei a khan, sam sawm to a, a tungpan a peal ngawl tu sawm na nei.
Samtok – A lu hum tung pan a nungsang teng, pot tuama, a nungsang tum tuam a, a kai sak sia sam tok kici hi.
A sam mun ni bek kikhen ta na lian a, hoi kisa hi
Mo kiten zia
Nidang lai in Nu le Pa kitenna sia, a nu le apa, kimeal he kideina taw teang hi ngawl in, akiteang tu te ii Nu le Pa veve thu kimna le ki deisakna taw kiteang sak hi. Phungkhawm maw kici khua dang vave khawng a kiteangsak om ahiman, kazi tu sia, kapasal tu sia bangbang te a hi katawm maw, kei sia sawn a hi him maw ci, ki pak ngawl hi.
Ta bang a kiteang te, a kip a kho natu in, a numei a nu a pa kung zuan kik te, tanu za nga nawnngawl hi. A inn teang te taw kiza kim sak a , ngauku sa, doai sa dadang te zong nesak nawnngawl hi. Biakna vok bang a ngo le, amate a tu sia, ak po ngaw sak hi. A thi ciang bangkuapi pan pusuak thei ngawl a, bangthang hong in, kipusua hi. A pua thet ciang zong, inn teak te a thi te a kivawt bang hi ngawl in inn ka, 2, 3 bang hawk a, tua inntang laite kilaklaw a, kikai sak hi.
Kimaai ngawl thakhatthu kivui, than kithen pai hi. A vui ciang zong kongpi pan pusuak thei ngawl in, kongpi thang hong keak a, tuak pan kipaipui hi.
Numei kong kansa anungsang zuan kik te sia, sulsong kici hi. Tabang khang zia he ngawl a, kanite khuadang ngual bangkua, hesuak huai mama te kamu a, pui tu kakithoai ciang ama uk ngawl het a, sulsongtu nu hi hong ci hi. Tasia sia, natna thina dong kamsiatna kithuak thei ci-na hi
Mo kidok te tenzia
Zitu a zong te in na, dokna zu thawl pia phot hi. A zu thawl sia zu thawl sang te in, a beta sung kidong a, a thukim tek le dokzu a mate sung, ne tek a, tua zawk na mo dok uh hong sang khu hi, ci za sak hi. Ta sia ciang a mo man tu khawng kidong a, vaihawm thukim tekna taw, a mo pui ni, a sum teng a mo pui kithiang sak hi.
A Mo nei te, a thukim bawle, a dok zu sia ne ngawl a, puakkik pai hi. A mo dong te in a dei kenkon le bangbang hi le thukim theina om tu ziam ci, a thuku dawp phot a, a suak thei tubang ahi le mai et tu kul khawng ahile zong mai etna vawt a, dokzu pia kik leleau hi.
Ki tenna tu akithu kimna mun a, TAMSI ci a, an neakna vawt a, Mo BE tu teng le Mo pui te teng ankuang uumna nei hi.
Mopoai Vawtna
A mo, Mote pa inn a thet zawk ciang, aak ngo a, phuisamna nei a, tua ni mihing tam an neakna a vawt sia, aak ngawtang kici hi. Aakngawtan ni sia, than taw phutun kidemna ci khawng ngual nop theina tu, kivawt hi.
KAM VAI THAAK NA
Ih taang ngeina, ngual taw a kibang ngawl te ahizong ngual taw kibang ih nei te in, minam tuam, Sizang mi ih hina (ih identity) Hui sung zung nei ngawl vansam bang hingawl in, pianna le suana zung kho kinei cina hi.
Zungnei a phatna sontengatna. Chin Usii member Capt. Tin Zam a zi thi a, Lt. Col. Put Pa in Falam pan Lumbang dong pai valeng sia Whisky thawl khat taw siatbat hi. A zukam nam zawk ciang, Lt. Col Put Pa in, kiteal natu mee hong kipiak sak lai in, Colonel pipi pia ngawl a, banghang Major Son Ko Lian mee pia ni ziam” aci ciang, nang zung nei ngawl ni hi Kei zung anei Major Son Ko Lian sia, kapiak nop kapiak hi a ci ciang zu neak zong man ngawl lai tai san pai hi.
Sizang numei te sia kitek mama ahi bangma a pasal neina zong nana taktai mama hi. AD 1360 Sizang ngaknu Kim Sai sia Sukte Hausa Pu Mang Tun tapa nobel Pu Mang Piang zi a, nana teang a, Sizang nauzaw inn lua a na son papui ciang, a tapa lianbel Pu Cin Thang inn tuan sak in, tua hun pan kipan 1980 dong nauzaw innluana na zangsak thei hi. Buanman Pu Hau Kam tanu Pi Kam Vung sia Sukte Hausa Pu Khan Thuam zi, nu te pa te tetek thukimna taw ana ten hu in Poai ngal ih suataakna, nana om mama hi. Ngaknu le tangval kilawmta a, teanna na hi ngawl het hi Nu te Pa te tetek ih lungkimna taw kiteenna in, thupha tam mama ngana hi.
Hun kilaina zui in, ngeina haksa lei te sia, kikhekheal hi. Japan ngal hun ciang, niik a sing lei ten sia, atual taw kilaih a, saniin ten sia kiphiat a, sam a tatuam vawt sia zong kitawlnga thei hi. Ahizong sungh le pu biak; sung sang te lungdam sak sia, thupha sanna hi tawntung lai hi. Tua ahiman khangno te in, na sunghtu napu tu te , na leitung Pathian a, nangaisut tu uh sia mangil heakvun.
Sizang mite ih nuntakna hamsa hang zong hi vak, ngancing siphu tung la to pai thei a, Kawlpi paam kuai dong siphu vanpua uk vaving thei a, tua son ngawl Japan ngal ma pek in, Siphu tung to vaving a, Tedim ah lawm heal zong kiom zo hi. Tu masia, nu le pa a kibang a, na ih sep theina, Japan ngal a numei thau toai, ngalsim tu ih pai paitheina tangpil ih ngal palna te, kiamsak zaw ngawl in, ih hanciam tato zawk natu kong hanthotna taw hi ih Sizang ngeina kong at hi.
U L. Tun Htawng
Note: Yangon Siyin Baptist Church, Silver Jubilee Magazine (2005) sung pan akilakik hi.
Nikonghong pan copy
0 comments:
Post a Comment