Pianna le Innkuan kizopzia (Family Tree)
Khuasak khua Nge Ngu khang, That Lang
suanh, Kun Tong tuu, Khan Vum bawng pan Pu Do Thang (74-19) le Pi Vum
Vung (140-21) te ii tapa Pu Pau Suan sia unau pa thum a phak sung pan a
lian bel hi a, 1875 kum in Khuasak khua ah suak hi. Pu Pau Suan sia unau
sung a lianbel ahi bangma in, innkuan sung bek hi ngawlin a nung ciang
khua le tui sungah zongh lampui khat suak hi. A nu Pi Vum Vung sia
Buanman khua, Vang Lok khang, Tua Nuam suanh, Kim Lai tuu, Khiap Thuam
bawng panin Thuam Khup tanu ahi hi.
Pu Pau Suan
sia tangval in zi nei thei tu hun a thet ciang a khua pui sung bek dom
ngawl Khan Vum bawng sung tetek ahi Pu Zong Tuang ii tanu Pi Kham Ciang
taw ki it hi. Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang ii kinai dan sia Thuan Tak
pan in en in hi leang, Thuan Tak sia Zo khang panin khang liatna hi a,
Thuan Tak pan sim Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang dong a nuai a bang ahi
hi.(1) Sizang sungah hi a nuai a Thuan Tak
khang pan sim khang sawm le khang nii dong, phung sung khat, khua sung
khat kiteen thei natu ngeina om ngawl hi.
Tangthu Nungsia (History Background)
Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang te ii khan hun amate ki it hun ii a nungsia ah “Phungkhawm” ci in phung sung khat kiteenna om ngawl hi. Hi thu sia Sizang kual sung bup ah a kizui thu hi a, tangval khat zi dei in, zi nei nuam ahile ih phung sung, ih khua sung pan pui ngawlin phungdang bee dang, khuadang tuidang ah pai in zi kizong hi. Phungsung khat khuasung khat tetek kidei in naungil om, a om tha le, nau a sua ciang vawk sak in, tua lawmta te kiteang sak tuan peang ngawl hi. Hi bangin nau hingtang vawk sia Sizang kual ah hun khat lai in na om ngei hi. Tua ahikom Khuasak khua te ii nausen veu a vawkna mun sia tu ma in “Nauthaan” kina lai hi.
Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang te ii khan hun amate ki it hun ii a nungsia ah “Phungkhawm” ci in phung sung khat kiteenna om ngawl hi. Hi thu sia Sizang kual sung bup ah a kizui thu hi a, tangval khat zi dei in, zi nei nuam ahile ih phung sung, ih khua sung pan pui ngawlin phungdang bee dang, khuadang tuidang ah pai in zi kizong hi. Phungsung khat khuasung khat tetek kidei in naungil om, a om tha le, nau a sua ciang vawk sak in, tua lawmta te kiteang sak tuan peang ngawl hi. Hi bangin nau hingtang vawk sia Sizang kual ah hun khat lai in na om ngei hi. Tua ahikom Khuasak khua te ii nausen veu a vawkna mun sia tu ma in “Nauthaan” kina lai hi.
Hi hun lai in Sizangte in nu le pa
khialna vawt tha in a piang lamlak ta, zawlta ta ci te zongh, nausen lai
a hingtang in vawk hi. Tua bek dom ngawlin innkuan suak sa khat sung
pan nau a neite a pha in piang ngawlin, khut samh peang samh le a
mealhem in a piang le zong tua nausen a hingtang in vawk paih hi. Hi
bangin Sizangte in nausen hing vawk tu sia ciiza ngawl takin seam ngei
hi.
Phungkhawm kipatna le a innkuan thu
Sizang sungah ngaknu tangval a ki it a om zong phungsung khat khua sung
khat ahile kiteang ngei ngawl hi kale Khuasak khua pan Pau Suan le Kham
Ciang te ki it mama a, kikhen zawk sawm ngawl ahikom Pau Suan in
phungkhawm kipat thei natu thu ngaisun thei bul a, a nuai a bangin la
khat zongh na phuak hi.
* Ka tung ciang a, khaimu laam vadial awng ee, phung taw tua khua na mu le hong hil in.
- Phung taw tua tu ngilthang va-al saan leang a, kil lam zawl a, sawmsial sai bang ban leang ee.
- Phung taw tua tu ngilthang va-al saan leang a, kil lam zawl a, sawmsial sai bang ban leang ee.
Kiteang tu hi ka le zong khua sung
thiampite khat zongh phuisam tu in nga zo ngawl hi. A om ngei ngawl lai
phung sung khat kiteen tu sia palsat in naseam ngam kuama om ngawl hi.
Pau Suan in kiteen na taw kisai phui a sam sak tu, a taamphuat tu om
ngawl thong ahi ciang ei le ei sep kul tu ci sia mu hi. Tasia ciang Pau
Suan dui sungah pai in, Sanhkhia (thaang nam khat) taw vaicim thaang a
sia le vakhu nupa le huhee nupa a kop veve in nga hi. Tua vakhu nupa le
huhee nupa te a nungta in cia pui a, khoai in pha tak an vaak hi. 1
Oct.1900 ni in a it mama a lawmnu Kham Ciang ama mama in pui a, a inn ah
ciapui in Sizang sungah a om ngei ngawl Phungkhawm hong pan hi. Hi
bangin a zi tu a pui ni in phuisam tu thiampi nga zo ngawl ahikom a
vakhu nupa le huhee nupa te la in, a bitha nuai ah paipui hi. Vakhu le
huhee nupa kopte zu a phii zawkciang a nuai a bang, phuisam in taamphuat
hi.
“Vakhu awng, huhee awng, no zongh unau
kiteang a, simthing tung, zothing tung, taakthing tungah tanu toai, tapa
toai thei a, ciidam thei, mulmaam thei na hi uh ciang, vakhu awng,
huhee awng ko in no nung hong zui tu khu hi. No zongh ciidam mulmaam in
simthing tung, zothing tung, taakthing tungah tapa tanu na toai kik
tavun, na hin thiam tavun, na toai thiam tavun….”
A tung a bangin zu phii in, phuisam in, a
taamphuat ngingeei zawkciang vakhu nupa le huhee nupa te dui sungah a
leang kik tu in a inn pan tha hi.
Hi bangin Pu Pau Suan in Sizang sungah
phungkhop pan a, Pi Kham Ciang taw kiteang in nupa suak hi. Hai ngawlin
tapa khat nei a, a min Lian Zam ci in phuak hi. Pau Suan in phungkhop a
pat ciang a u a nau, a khuapui, a tuipui in ngaimaw mama a, thasawm in a
thi thei a bo thei natu bebek in hanciam uh hi. Tasia ciang Pu Pau Suan
in ama te innkuan a hu tu, a hung tu in Tedim ah pai in Mangkaang kumpi
na tuu hi.
Mangkaang kumpi in Pu Pau Suan sangah pang in kumpi thu taw thumaan thutak sangah a din pui tak ciang Pu Pau Suan te innkuan kuama in susia ngam ngawl hi. Tua hun pan kipan Sizang kual ah Phungkhawm theina thu hong piang suak hi.
Mangkaang kumpi in Pu Pau Suan sangah pang in kumpi thu taw thumaan thutak sangah a din pui tak ciang Pu Pau Suan te innkuan kuama in susia ngam ngawl hi. Tua hun pan kipan Sizang kual ah Phungkhawm theina thu hong piang suak hi.
Tapidaw thu a thetna le Tapidaw a suana
Pu Pau Suan te nupa sia pu pat ngei ngawl, pa pat ngei ngawl phungkhop a patna hangin kingaimaw tek mama a, u sung nau sung, zu sung sa sungah a u a nau, a khuapui a tuipui te in, “Pau Suan, suapui su zawl pa, uital taw kibang ni hi, nganhing taw kibang ni hi,” ci in khutzung taw sun ahizong, cilphii pausiatna te ahizong thuak nithi hi. Tua ahikom Pau Suan in Sizang ngeina sia ki itna om ngawl a, a phabel hi ngawl hi. Ki itna taw a kikop Pathian dei ngeina om tu hi. Hi bang ngeina sung bangba theng thei tu ziam? Bangbang in hi Sizang ngeina sia a maan a pha suak thei tu ziam? ci in ngaisun thei bul hi. Hi bangin u le nau, lawm le ngual, khua le tui ii ngaimawkna, pau sia kamsia, cilphuan zungkawna te a thuak nithi hun sungin, sangsya seam tu le Tapidaw ngupna thu hil tu in Thra Shwe Zan Khuasak khua theng hi. Thra Shwe Zan in sangsya sep le Lungdamna Ngupna thuson thua in Khuasak ah om a, a ma ii Ngupna thu a sonna tungtawn in Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang te nupa 10 July 1904 ni in Tapidaw na suak hi.
Pu Pau Suan te nupa sia pu pat ngei ngawl, pa pat ngei ngawl phungkhop a patna hangin kingaimaw tek mama a, u sung nau sung, zu sung sa sungah a u a nau, a khuapui a tuipui te in, “Pau Suan, suapui su zawl pa, uital taw kibang ni hi, nganhing taw kibang ni hi,” ci in khutzung taw sun ahizong, cilphii pausiatna te ahizong thuak nithi hi. Tua ahikom Pau Suan in Sizang ngeina sia ki itna om ngawl a, a phabel hi ngawl hi. Ki itna taw a kikop Pathian dei ngeina om tu hi. Hi bang ngeina sung bangba theng thei tu ziam? Bangbang in hi Sizang ngeina sia a maan a pha suak thei tu ziam? ci in ngaisun thei bul hi. Hi bangin u le nau, lawm le ngual, khua le tui ii ngaimawkna, pau sia kamsia, cilphuan zungkawna te a thuak nithi hun sungin, sangsya seam tu le Tapidaw ngupna thu hil tu in Thra Shwe Zan Khuasak khua theng hi. Thra Shwe Zan in sangsya sep le Lungdamna Ngupna thuson thua in Khuasak ah om a, a ma ii Ngupna thu a sonna tungtawn in Pu Pau Suan le Pi Kham Ciang te nupa 10 July 1904 ni in Tapidaw na suak hi.
Pu Pau Suan in Sizang sungah phungkhawm
masa a hina le Khamtung Zongam pan Jesu a um masa phitbel, Tapidaw a
suak masa bel a hina, khua le tui, u le nau ii vawtsiatna, ngaimawkna a
thuaknate hangin a nuai a bangin la na phuak hi.
1. Phung taw tua tu Zaangsi lai a, pupa
ngam bang tang sa’ng nge. Vaimang taw tongdam ciam ing nge, Zaangsi
tuanglam tam sak nge.
2.
(a) Sen a pupa sang le lal taw Zaangsi thimkhua zing sak ze,
(b) Khan a maa bang ka pat ciang a, khua van nuai a taang nam maw.
(a) Sen a pupa sang le lal taw Zaangsi thimkhua zing sak ze,
(b) Khan a maa bang ka pat ciang a, khua van nuai a taang nam maw.
3.
(a) Kil bang khan a len ngual lai pan Vai tong ciantel masa nge.
(b) Pupa thei lo Zanglun Thianmang kiak maw tuanglam sial ing nge.
(a) Kil bang khan a len ngual lai pan Vai tong ciantel masa nge.
(b) Pupa thei lo Zanglun Thianmang kiak maw tuanglam sial ing nge.
4.
(a) Thianmang tongdam za ii lai pan a sang masa kei hi nge
(b) Lei bang hong leal hau ka ngual te’n sai bang hong sawm thiam sa’ng nge.
(a) Thianmang tongdam za ii lai pan a sang masa kei hi nge
(b) Lei bang hong leal hau ka ngual te’n sai bang hong sawm thiam sa’ng nge.
5.
(a) Pupa puak lel zinleang zatam khan a sum bang nial ing nge.
(b) Hong leal lo aw hau ka ngual awng thang vuisi bang theau sak nge.
(a) Pupa puak lel zinleang zatam khan a sum bang nial ing nge.
(b) Hong leal lo aw hau ka ngual awng thang vuisi bang theau sak nge.
A zi le a tate
Sizang sungah a om ngei ngawl het lai phungkhawm a pan phit le Tapidaw a suak masa ahi, Pau Suan le Kham Ciang te ii a nei a tate a nuai a bang ahi hi.
1. Mr. Lian Zam
2. Mr. Thang Khua Kam
3. Ms. Vung Khua Cing
4. Mr. Tuang Khua Hau
5. Mr. Vai Khua Thang
Sizang sungah a om ngei ngawl het lai phungkhawm a pan phit le Tapidaw a suak masa ahi, Pau Suan le Kham Ciang te ii a nei a tate a nuai a bang ahi hi.
1. Mr. Lian Zam
2. Mr. Thang Khua Kam
3. Ms. Vung Khua Cing
4. Mr. Tuang Khua Hau
5. Mr. Vai Khua Thang
A tunga bang in hin le toai tapa ta nu a
nei na sung pan a nungta Rev Lian Zam le Pa Vai Khua Thang te unau sia
23 Nov. 1926 ni in zi nei khawm sak hi. Rev Lian Zam ii zi sia Vang Lok
khang, Thuklai suan, Suum Niang tuu, Len Teng bawng panin Pa Thuam Ngin
le Nu Cing Zam te ii tanu lianbel, Nu Thang Khua Cing ahi hi. Pa Vai
Khua Thang ii zi sia Nge Ngu khang, That Lang tuu, Khum Thang bee,
Bonuai bawng pan Pu Lun Son le Pi Huai Hau te ii tanu Nu Dim Lian ahi
hi. Hi bangin Pu Pau Suan te nupa in a tate atu mopui in zi nei sak a,
tuu zongh nei hi. Tua zawk 20 June1939 ni in a zi Pi Kham Ciang in
leitung nusia in tawntung Pa kung zot san hi. Ama mai ah a zi in a
nusiat ciang Pu Pau Suan in a nuai a bangin la taw na ciamtee hi.
* Maa bang patpui sen ka ngualkoai thal bang khom la thong ing nge.
- Von min lawpui koaimang awng nge, tuum bang huaipui nuam ing nge.
- Von min lawpui koaimang awng nge, tuum bang huaipui nuam ing nge.
Pu Pau Suan a zipi Pi Kham Ciang in a
nusiat zawk hun khat ciang Pi Son Khua Dim taw kiteang kik uh hi. Pi Son
Khua Dim sia Vang Lok khang, Liim Khai suan, Seal Mang tuu, Mang Tawn
bawng pan ahi hi. A zi kik Pi Son Khua Dim taw in tapa Vum Za Lian nei
hi.
__________________________________________________
(1) K.A. Khup Za Thang, Genealogy of The Zo (Chin) Race of Burma Pp. 71 & 74
0 comments:
Post a Comment