(i) Ngam ki ukzia
Hi hun lai in ngam (Union) khat, Kumpi (State or Goverment) khat ii nuai ah a ki om hi ngawl a, ih teenna khua le ih teenna mun tetek ah hausa ahibale ukpite in uk hi. Tua hausa ahibale ukpite in khua le tui atu a thupi belin a nasep sia ngal le sa taw kisai in kivaukhaam na ahi hi. Hi hun lai in ngal le sa ma a kilau bel ahikom upmawk ngawl laitak ngal khat sa khat hong thengin ahile a tungnung zaw pan dokikna, nalhkikna nei thei natu in mun saangna veu teal in khua kisat hi. Ngal le sa ban ah hausate ii nasep khat sia thukhen nasep ahi hi. Hausa ukpi khat in a khua sung, ama ukna huam sungah khat le khat dik kisa ngawlin kihau in thu nawngkai a om ciang hausate a kiko le thu khen sak hi. Tua ahikom hausa ukpi khat in ngal le sa ah ahizong, thukhenna ah ahizong a kikup pui tu in hausa upa pawl koi a, tua upate taw vaihawm khawm in khua le tui na uk hi. Hausa seam khat sia nei le lamh kicing in, ngal le sa ah thahat in, khua nii khua thum sangin a tamzaw a uk zo le ukpi kici ahi hi. Tua hi a ukpite atu in, a ukna ngam sung, a ukna huam sung a omte in inn saliang, ngam saliang le an shia cite puak kinken hi. Ahihang hi hun lai in ukpi khat le khat, hausa khat le khat shia a kaidan kibang ngawl hi. Amate tek ii dei bang le a khua mite ii hi zawk za taw kizui in mun khat le mun khat kilamdang hi. Hi hausa nasep, ukpi nasep sia a ta, a tuute in kiluasuh sak ahikom ukpi nam, hausa nam ci in hong piang hong om hi.
Hi hun lai in ngam (Union) khat, Kumpi (State or Goverment) khat ii nuai ah a ki om hi ngawl a, ih teenna khua le ih teenna mun tetek ah hausa ahibale ukpite in uk hi. Tua hausa ahibale ukpite in khua le tui atu a thupi belin a nasep sia ngal le sa taw kisai in kivaukhaam na ahi hi. Hi hun lai in ngal le sa ma a kilau bel ahikom upmawk ngawl laitak ngal khat sa khat hong thengin ahile a tungnung zaw pan dokikna, nalhkikna nei thei natu in mun saangna veu teal in khua kisat hi. Ngal le sa ban ah hausate ii nasep khat sia thukhen nasep ahi hi. Hausa ukpi khat in a khua sung, ama ukna huam sungah khat le khat dik kisa ngawlin kihau in thu nawngkai a om ciang hausate a kiko le thu khen sak hi. Tua ahikom hausa ukpi khat in ngal le sa ah ahizong, thukhenna ah ahizong a kikup pui tu in hausa upa pawl koi a, tua upate taw vaihawm khawm in khua le tui na uk hi. Hausa seam khat sia nei le lamh kicing in, ngal le sa ah thahat in, khua nii khua thum sangin a tamzaw a uk zo le ukpi kici ahi hi. Tua hi a ukpite atu in, a ukna ngam sung, a ukna huam sung a omte in inn saliang, ngam saliang le an shia cite puak kinken hi. Ahihang hi hun lai in ukpi khat le khat, hausa khat le khat shia a kaidan kibang ngawl hi. Amate tek ii dei bang le a khua mite ii hi zawk za taw kizui in mun khat le mun khat kilamdang hi. Hi hausa nasep, ukpi nasep sia a ta, a tuute in kiluasuh sak ahikom ukpi nam, hausa nam ci in hong piang hong om hi.
(ii) Thulet le zui tu thu
Hi hun lai in a zo zaw le tungnun a tuu zo zaw po ngualzo hi a, a uk nam suak thei hi kale zui tu thulet ma na om sak hi. A thupi tuan in a kison thulet pawlkhatte en leang, “Tualthat ngawl tu”, “Ngual zi ngual ta taw khial ngawl tu”, “Meisan toai ngawl tu”, “Ngual neisa dungawk ngawl tu”, “Nguta ngawl tu” cite ahi hi. Tualthat ci ciang bee sung, phung sung, khua sung, tui sung khat kithat ci sia bek hi ngawlin ngalte eima sung hong tum nuam ahi le “Suutpom” in hong tum khat eima kungah sila kaai tu in hong
tuu hong pai khat, innmai tuikuang tui hong neak sak man po le zong kithat nawn ngawl hi. “Suutpom” ci ciang kilemna a vawt nuam khuate in taangzu khon in sa ngo a, sangil tat sak in khua le tui atu nuntakna pia in thuson tu in a pai ngam tu, a pai nuam tu Tual ah kidongh hi. “Kei pai tong” ci in a kipia pa sia sathin,salung le zu lim bel taw vaak in, thiampi pa in thupha pia a, phuisamna a nei sak zawkciang kilemna a vawt pui nop khuate kungah pai hi. A tum nopna khua hausa pa inn a thet maa in a ngalte in a thalup ngawl natu hanciam in kikeam hi. A tum nopna khua hausa pa inn a thet ciang, a kong kuangtui ne masa thei hi. Kong kuangtui neak thei mun a om bale a inn sungah tum in suutpi pom a, “Suutpom hong theng khi zei” ci hi. Suutpi a pom thei bale zong a hausa pa peang pom thei hi. Hi bangin suutpom hong theng le that thei ngawlin hong paina, kilemna vawt nopna thu kison pui hi. Suutpom hong paite ih that le tualthat suakin innmong thei ci in upna kinei hi. Meisan toai ci ciang tual sungah ngual inn, ngual lo, ngual ngam a haal sakte ci nopna hi a, tualthat taw a kibangma in a thu ki nasia sak hi. Tua hi a, khangluite in ‘Tualthat le meisan toai inn mong thei” ci in paunak na om sak hi.
Hi hun lai in a zo zaw le tungnun a tuu zo zaw po ngualzo hi a, a uk nam suak thei hi kale zui tu thulet ma na om sak hi. A thupi tuan in a kison thulet pawlkhatte en leang, “Tualthat ngawl tu”, “Ngual zi ngual ta taw khial ngawl tu”, “Meisan toai ngawl tu”, “Ngual neisa dungawk ngawl tu”, “Nguta ngawl tu” cite ahi hi. Tualthat ci ciang bee sung, phung sung, khua sung, tui sung khat kithat ci sia bek hi ngawlin ngalte eima sung hong tum nuam ahi le “Suutpom” in hong tum khat eima kungah sila kaai tu in hong
tuu hong pai khat, innmai tuikuang tui hong neak sak man po le zong kithat nawn ngawl hi. “Suutpom” ci ciang kilemna a vawt nuam khuate in taangzu khon in sa ngo a, sangil tat sak in khua le tui atu nuntakna pia in thuson tu in a pai ngam tu, a pai nuam tu Tual ah kidongh hi. “Kei pai tong” ci in a kipia pa sia sathin,salung le zu lim bel taw vaak in, thiampi pa in thupha pia a, phuisamna a nei sak zawkciang kilemna a vawt pui nop khuate kungah pai hi. A tum nopna khua hausa pa inn a thet maa in a ngalte in a thalup ngawl natu hanciam in kikeam hi. A tum nopna khua hausa pa inn a thet ciang, a kong kuangtui ne masa thei hi. Kong kuangtui neak thei mun a om bale a inn sungah tum in suutpi pom a, “Suutpom hong theng khi zei” ci hi. Suutpi a pom thei bale zong a hausa pa peang pom thei hi. Hi bangin suutpom hong theng le that thei ngawlin hong paina, kilemna vawt nopna thu kison pui hi. Suutpom hong paite ih that le tualthat suakin innmong thei ci in upna kinei hi. Meisan toai ci ciang tual sungah ngual inn, ngual lo, ngual ngam a haal sakte ci nopna hi a, tualthat taw a kibangma in a thu ki nasia sak hi. Tua hi a, khangluite in ‘Tualthat le meisan toai inn mong thei” ci in paunak na om sak hi.
(iii) Thukhenna le liausum
Ukpi hausate in a ngam sung, a khua sungah thu nei om in thukhen tu in a kiko le a maw a tang zong in thusit a, thu khen hi. Tua hun lai in thusit man le thu lelhte ii liau sum tu sia sumtang in om ngawl lai ahikom a nuai a bangin zu le sa taw ciangtan hi.
1. Zu
2. Vok
3 Keal
4. Khui
5. Loai
6. Sialpui
Ukpi hausate in a ngam sung, a khua sungah thu nei om in thukhen tu in a kiko le a maw a tang zong in thusit a, thu khen hi. Tua hun lai in thusit man le thu lelhte ii liau sum tu sia sumtang in om ngawl lai ahikom a nuai a bangin zu le sa taw ciangtan hi.
1. Zu
2. Vok
3 Keal
4. Khui
5. Loai
6. Sialpui
Zu ci ciang phealbiing sungah a kiheang
tawp thei paih tu Zozu hi a, a nobel tua ni thusit thuson teng le thu
neite teng ii a neak tek thei tu ahi hi. Vok ci ciang tuk thum ngual hi
hamtang tu hi. Keal, khui, loai, sial cite sia ta a nei thei sa hi tu
hi. A minthang liausumte sia loai liat, loai li, sialpui cite ahi hi. A
niambel liausum sia zu le sa hi a zu phealbiing khat luup in vok (a)
keal khat ngo in ne khawm tek hi. Zu le sa sia hausa zum ah thusit,
thukhen na a om le thuson ni in a thapaai theampo ii sunsia kinei hi.
Tua hi a, hausa zum ah thu ih son nuam a, hausate in thu ih khen sak
nuam le a nobel in zu le sa piak maksak kul paih hi. Thukhen ciang liau
sum a tambel sia loai liat hi a, nupa kipalngulte, tualthatte le meisan
toaite a tambel liausum sia ciangtan in kiliau sak thei hi. Thusitna ah
liau piak thei natu dong thu a kison thei ngawl, a kikhenthiang thei
ngawl pawlkhatte “Tuisia ne”, “Suangpet”, “Tuituak” ci bang taw khensat
uh hi.
0 comments:
Post a Comment