Wednesday, April 17, 2013

Thuantak maw Suantak

siyin chiefs
The Chin Hill (1896) sungpan Sizang chief (hausa) te ii photo

Leitung ah internet le pilna tatuam lamsang hong khang vaial ahikom, nidang hun bang hi ngawl in khat le khat kizopna ol vaial aa, manlaang mama hi. Ei Zo mi te sung zong ah, leitung tuiluan zui in internet le email te zangh in Zo ngam thu, leitung thu le thuthak tatuamte ih kikum thei aa, ih ki zasak thei hi. Ih ngeina, ih taangthu te zong dadam in hong bo tu po hi vaak ih ci le, email le internet te zangh in ki satsua kikik, mudan, ngaisut dan tatuam te maitang ki situa in to khawm bang phetma ih kikum kik thei hi.
Tunai Sizangnet sung kikupbel thu khat in ih pupi ahi Pu Thuantak ii min taw kisai thu ahihi. Tuma kum tam mama hun lai a nungta ih Pu ih Pa te in Sizang taangthu sia lai taw pha tatak nana keam thei ngawl ahikom, tu hun ciang ki cian vaset thei nawn ngawl hi. Mikang te ahi Carrey le Tuck in 1896 kum lai a at “The Chin Hill” laibu sung ih et ciang ih pupi ahi Pu Thuantak (Twantak) thu hong tepte sak hi. Ahihang, mi pawl khat in ei pu le pa te at ahi ngawl po, mikang te na amate ngaisutna taw hel niknek aa hong at sak hi tu zam, muan bup tu hi tuan bo aci zong hong om laleo hi. Tua ahikom eima Sizang sung pan laibu at masa pawl khat ii laibu at te ka leam kik hi.
Profile of a Burma Frontier Man (1963)
Dr. Vum Ko Hau na 1963 kum in laibu khat at aa, a laibu min sia “Profile of a Burma Frontier Man” hi. Tua laibu sia, American University pawl khat te ii library ah ki koi aa, Asia taw kisai pilna sin te ii etkaak, simkaak tu laibu in akizangh laibu khat ahi hi. Sizang sung bek hi ngawl in Zo mi bup sung zong ah laibu manh nei a at masabel zong hi tu ka um hi. Tua laibu sung ah Dr. Vum Ko Hau na ama in taangthu, a pu a pa te ii taangthu le ama ii nasepna taw kisai cing dildel in na at hi. Thu masa a at Kawl ngam president lui Dr. Maung Maung na “. . . in writing the book the author has done much more than fulfill the wish of his late father; he has given us a gift we can treasure and enjoy.” “ …laibu atpa in hong nusia zo ahi a pa (Sya Za Khup) ii a tup, a uk theampo sang in nasia zaw in a seam zo zaw hi. Ama (laibu atpa) in ei theampo atu na manh pha mama le, a sim nop huai mama laibu khat hong nusiat ahi hi.” Dr. Vum Ko Hau ii laibu sungah “Thuantak” ci kammal 25 vei ki mu thei aa, “Suantak” ci kammal 5 vei ki mu hi. “Thuantak (Suantak)” ci in mun 4 ah zangh hi. Pawl khat en ki tawng. Page 211 na ah “Thauntak” ci in ki at aa, press te in spelling khial hi tu ka um hi.
All those who claim to be Siyins are relatives. They have a single progenitor in Thuantak (Suantak) who founded the first settlement in the Siyin Valley. Suantak’s brothers are the descendants of the same Zo Mi people who founded settlements further north. The other elder brothers were Tohin and Seaktak. Their father was Zahong who was the youngest son of Sungmang. [Page 22]
Kamphenna; Sizang akici theampo meal heak hi siat hi.Amate ii Pupi bel sia Thuantak (Suantak) hi aa, Sizang kual sungah khua a saat masaphitpa ahi hi. Suantak ii suapuite in sak sang zaw ah khua saat Zo mi nam te ii Pu le Pa te taw unau ahi uh hi.
“The Siyins say that they never raided in Burma before the time when Kanhow was Chief of the Kanhows and No Man (Ngo Mang) was Chief of the Twantaks (Thuantak).” [Page 191]
Kamphenna: Sizang te in Kam Hau ii hausa suakma le, Ngo Mang in Thuantak suan te ii hausa suakma dong Kawl te ka sim ngei bua uh ci hi.
“We have called ourselves Zo Mi (Zo Man) from time immemorial. Mi means MAN. Cimnuai near Saizang and Thuantak near Khuasak are still rememberd as the first settlements of the Zo Mi people.” [Page 211]
Kamphenna: Ka tepte thei tawp hun sung en kik in hi leang koma le koma Zo Mi ka ki naa uh hi. Mi ci ciang minam cina ahihi. Saizang kiim pan Cimnuai te le, Khuasak kiim pan Thuantak te sia, Zo Mi khua saat masabel pu le pa te ci in ka ciamte uh hi.
“According to the Siyin priests and Siyin clan families Nge Ngu, Vanglok and Daitong had four brothers. Their father was Thauntak who had two other brothers Tohin and Seaktak. Thuantak was the youngest and heir.” [Page 211]
Kamphenna: Sizang thiampi te ii son bang ahile, Nge Ngu, Vanlok le Daitong Sizang innkuan te in suapui pa 4 a nei uh hi. Amate ii pa sia Thauntak (Thuantak) hi aa, Tohin le Seaktak aki ci suapui 2 nei hi. Thuantak sia unau sung a no bel inn lua ahi hi.
“The majority of the descendants of THUANTAK had lived without break mainly in the Siyin Valley for 17 generations and this fact naturally enabled one to remember one’s relatives and genealogical tree quite easily.” [Page 213]
Kamphenna: THUANTAK ii suan le paal atam zaw in, kikhen kakoai ngawl in Sizang kual sungah khang 17 dong teang uh hi. Tua hu in, khat le khat ki meal heakna le ki naina khang thu ol tak in a ciamte zo uh hi.
THUANTAK was the main progenitor of the, Siyin Clan still inhabiting the Siyin Valley. The locality of the small town first founded by Pu Thuantak is still known as Thuantak. It lies in the eastern part of the Siyin Valley and in the Khuasak tribal area. He was the youngest son of Pu Zahong. He had three sons, Tohin, Seaktak and Thuantak. The descendants of Tohin and Seaktak migrated to the northern Chin Hills; they remember Thuantak as Suantak, the accent of the Zo dialect becoming slightly different as one moves further from place to place.” (Page 216)
Kamphenna; Sizang kual ah a teang Sizang suan te ii Pupi sia THUANTAK hi. Pu Thuantak ii saat masakbel khua mun sia tudong ma Thuatak ki ci lai hi. Sizang kual ii nisua na sang Khuasak khua nai ah om hi. Amasia Pu Zahong ii tapa nobel hi. Ama (Pu Zahong) na tapa 3 nei aa, Tohin, Seaktak le Thuantak hi. Tohin le Seaktak ii suan le paal te sia Chin Hill saksang zuanto uh aa, amate na Thuantak (a suapui naubel) sia Suantak ci in ciamte uh hi. Zo kam sia mun khat pan mundang khat a zuat uh ciang, mun zui in aw suak tawtawm ki lamdang hi.
Dr. Vum Ko Hau ii “Profile of the Burma Frontier” sung ah Thuantak le Suantak mun dang tam mama ah ki at lai hi. Ama teptena te ih et ciang, ih pupi ii min sia Thuantak hi aa, ahihang Suantak zong mihing dang khat hi ngawl hi. A suapui, a U te 2 na a nau nobelpa a sapna, a nakna min hi ci sia, Dr. Vum Ko Hau ii teptena hi. Thuantak le Suantak sia mihing 2 hi ngawl aa, mihing khat bekma hi.
Genealogy of the Zo (Chin) Race of Burma by Capt. Khup Za Thang (1976-1988)
Zo suanh khang simna laibu (Genealogy of the Zo (Chin) Race of Burma) sia Captain Khup Za Thang ii vawt, hong nusiat laibu man pha mama khat hi. Ama in hi laibu vawt tu in 1976 kum pan kipan aa, kum 12 zawk 1988 kum ciang first draft man hi. Tua zawk ciang aki puak kik teng ii min belap kik in 1992 kum ciang man hi. Aman dong kum 16 sung a vawt khang simna laibu hi. Hi khang simna laibu sung ah Sizang te ii Pu min sia Thuantak ci in na ciamte hi.
Zo History by Dr. Vumson Suantak (1986)
Suantak min in a zangh kik masa 2 om aa, Dr. Kamcindal Suantak le Dr. Vumson Suantak hi. Dr. Vumson Suantak in “Zo History” ci laibu khat at ahikom Thuantak le Suantak taw kisai a teptena teng en kik tawng. Zo History laibu, chapter 1 kipatma Lophei hausa Pu Khuplian ii khansuang kamphenna ah Thuantak ci kammal ki mu phit hi.
“I am the 15th generation down from the house of Thuantak who is the original progenitor of the Siyin Tribe.”
Kamphenna; Sizang minam te ii pupi ahi Thuantak pan sim suk leang keima (Pu Khuplian) sia a khang 15na ka hi hi. Tuazawk ciang, Hausa Pu Khuplian ii khansuang lai a tawpna ah Thuantak ci min khat vei ki at laleou hi.
“The Sizang people who dwell in the villages of Lophei, “Khuasak, Buanman, Thuklai, and Limkhai are the descendents of Thuantak. I belong to the fifteenth generation. The history of my lifetime has been recorded in Zo and English.”
Kamphenna; Khuasak, Buanman, Thuklai le Limkhai te sia Thuantak ii suan le paal te hi. Keima (Pu Khuplian) sia a khang 15na khi hi. Ka taangthu sia Zo kam le English kam taw teptena kivawt hi. Tuazawk ciang laimai 58na ah Suantak le Thuantak a zak khopna ki mu thei hi.
“The Sailo clans are descendants of Suantak (Thuantak) ” (Page 58)
Kamphenna; Sailo nam te sia Suantak (Thuantak) ii suan le paal te hi.
Laimai 65 na Tribal Developments table ah, Suantak (Thuantak) ci in azakna om hi. Tuazawk ciang, Col. Son Kho Pau thu taw kisai in Thuantak ci kammal khat laimai 236na ah ki mu thei hi.
“Sonkhopau was then sent with two armed men to see the leaders of the Naga National Council; but he was arrested by the Assam Rifles on his way to Nagaland. Sonkhopau did not reveal his true identity and gave his name as Thuantak. He was put in prison in Imphal, (and Damkhohau later revealed his true identity to the Indian authorities.” (Page 236)
Kamphenna; Naga National Council lampuipa taw kisi tu in Sonkhopau sia thautoai (ngaalkap) 2 na ciingh in pai hi. Ahihang, Nagaland a paina lam kaal ah ama sia Assam Rifles te na man hi. Sonkhopau na a min tatak son ngawl aa, amin Thuantak ka hi ci in ama le ama ki son hi. Ama sia Imphal thong ah ki man hi. Tawmvei zawk ciang, Damkhohau na a min tatak kua hi ci sia India kumpi te tungah son hi.
Sizang mi sitset ii at hi laibu 3 teng ih et kikik ciang, Thuantak le Suantak sia mihing 2 hi ngawl aa, khat bek hi tu ci in ka um hi. Ciang, Phaiza khua ah a thi Suantak sia a om takpi ahile, Sizang (Siyin) te ii pu Thuantak (Suantak) hi ngawl tu hi ci in ka um zaw hi. Zo minam te sungah min kibang, om thei mama ahikom, ih pu Thuantak (Suantak) taw min ana kibang khat po a hi lel katawm, tua ahibale zong, om takpi ngawl po, upmawk son in aki son susuk po ahilel katawm ci in ka ngaisun hi.

Thawng No

1 comments:

Post a Comment